Cà Phê Việt Nam: Thị Trường, Phân Loại, Giá

Kể từ khi du nhập vào quá khứ thuộc địa của Việt Nam, cà phê đã trở thành một trong những quốc bảo được trân trọng nhất của Việt Nam do kết quả của sự khởi đầu lịch sử, những đóng góp của nó cho nền kinh tế và sự thay đổi cuộc sống của nhiều người Việt Nam. Hương vị đậm đà của cà phê Việt Nam giờ đây đã trở thành một phần quan trọng của văn hóa và xã hội Việt Nam. Cà phê ở Việt Nam không chỉ là thức uống, mà còn là văn hóa chứa đựng trong từng tách cà phê.

Thị trường cà phê Việt Nam hiện nay

Thị trường bán lẻ cà phê

Có 5 cấp bậc để xếp loạt hạt nhân xanh cà phê theo tiêu chí đánh giá của SCA.

Cà phê đặc sản

• Hạt Specialty coffee không được phép có hạt đen, hạt bị chua, vụn cành cà phê, đá vụn, và cho phép có không quá 5 lỗi tạp chất trong 300 gram cà phê. Phương sai theo cỡ sàng 5%.
• Cà phê phải thể hiện được một hoặc một vài thuộc tính hương vị đặc biệt như: vị – taste, độ chua – acidity, cảm nhận – body, hương – aroma. Không được phép có khiếm khuyết về hương (faults) và vị (taints).
• Không được có nhân xanh (tức nhân từ quả cà phê chưa chín, hoặc chín không đều); Độ cho phép từ 9-13%.

Cà phê chất lượng cao

• Hạt chất lượng cao cho phép có Primary Defect và cho phép có không quá 8 lỗi các tạp chất như hạt đen, hạt bị chua, vụn cành cà phê, đá vụn, vỏ trấu, hạt vỡ, mọt, mốc trong 300 gram cà phê. Phương sai theo cỡ sàng 5%.
• Mẫu phải phải có ít nhất một thuộc tính hương vị đặc biệt: vị – taste, độ chua – acidity, cảm nhận – body, hương – aroma. Đồng thời không được phép có khiếm khuyết trong hương vị.
• Có tối đa 3 nhân xanh; Độ cho phép từ 9-13%.

Cà phê thương mại

• Hạt cà phê loại 3 có không quá 9 – 23 các tạp chất như hạt đen, hạt bị chua, vụn cành cà phê, đá vụn, vỏ trấu, hạt vỡ, mọt, mốc, và không quá 5 hạt quaker trong 300 gram. Đồng thời mẫu phải có 50% hạt trên sàng 15 với không quá 5% hạt dưới sàng 15.

Cà phê dưới tiêu chuẩn

• Tương tự như cà phê thương mại nhưng cho phép số lượng tạp chất hiện hữu từ 24 – 86 lỗi trong 300 gram.

Cà phê thải loại

• Tương tự như trên nhưng có hơn 86 lỗi tạp chất trong 300 gram. Và đây gần như là cà phê được thải sau khi chọn lọc từ 4 phân loại trên, chủ yếu dùng làm cà phê hòa tan hoặc thậm chí là cà phê rang xay.

Các loại cà phê Việt Nam

Arabica và Robusta là hai loại cà phê được sử dụng và trồng phổ biến ở Việt Nam. Mỗi loại đều đã làm nên tên tuổi trong và ngoài nước về sản lượng, chất lượng và hương vị. Dưới đây là 6 loại cà phê được trồng ở Việt Nam.

Robusta

Người Việt Nam yêu thích những hạt cà phê Robusta này không chỉ vì hương vị của chúng mà còn vì sự chuyển đổi kinh tế mà cây cà phê này đã mang lại sau chiến tranh Việt Nam. Với đặc tính dễ trồng, cà phê vối nhanh chóng trở thành nguồn thu nhập chính, trở thành mặt hàng nông sản xuất khẩu lớn thứ hai sau gạo cho Việt Nam. Điều này đã làm thay đổi cuộc sống của nhiều người Việt Nam, giúp họ tiếp cận với thị trường cà phê quốc tế đang phát triển nhanh chóng.

Mặc dù thường được trồng ở những vùng đất thấp, nhưng độ cao mà cây Robusta được trồng có thể ảnh hưởng đáng kể đến hương vị của nó. Trồng cây ở độ cao hơn một chút cho phép hạt cà phê phát triển các hương vị tinh tế và phức tạp hơn. Thông thường, cây Robusta trồng ở độ cao từ 1000m đến 1500m cho ra hạt loại 1 chất lượng cao hơn. Mặt khác, hạt Robusta được trồng ở độ cao khoảng 500m thường có phẩm chất thấp hơn và thường được sử dụng để tạo ra cà phê hòa tan.

So với Arabica, cây Robusta tạo ra hạt nhỏ hơn, tròn hơn cây Arabica. Điều thú vị là hạt Robusta cũng chứa hàm lượng caffeine gần gấp đôi so với hạt Arabica. Trong khi đó, hạt Arabica cho hương vị đa dạng hơn tùy vào từng chủng.

Xem chi tiết về: Cà Phê Robusta Là Gì: Hương Vị, Phân Loại, Giá Cà Phê Robusta

Arabica

Mặc dù chủ yếu sản xuất hạt Robusta, Việt Nam cũng sản xuất một lượng lớn hạt Arabica. Cây Arabica phát triển tốt nhất ở độ cao từ 1200m, nơi có nhiệt độ không khí mát và đất núi lửa màu mỡ tạo ra hạt cà phê phát triển chậm hơn nhưng có hương vị đậm đà. Do những yêu cầu trồng trọt đặc biệt này, chỉ 3% hạt cà phê được trồng ở Việt Nam là Arabica, làm cho nó trở thành một trải nghiệm cà phê độc đáo. Trong những năm gần đây, chính phủ đã đầu tư nhiều hơn và dành sự quan tâm cho những người trồng cà phê ở Việt Nam để sản xuất nhiều hạt Arabica hơn.

Trong nước ở Việt Nam, hạt Arabica thường được kết hợp với hạt Robusta để tạo ra sự cân bằng giữa hương vị, đậm đà của Robusta và hương thơm béo ngậy của Arabica, tất cả tạo nên tách cà phê đặc trưng của Việt Nam.

Ở Việt Nam, cà phê Arabica gồm 4 chủng: Bourbon, Typica, Catuai và Catimor. Cà phê Arabica có vị chua chua, hơi đắng, khi pha có màu nâu nhạt, màu hổ phách trong. Thành phần của Arabica có ít caffein và hương thơm đa dạng.

• Typica là giống cà phê lâu đời nhất trên thế giới. Vị của Typica rất được ưa chuộng bởi vị đắng ngọt xen lẫn vị chua thanh. Cây cà phê Typica có chiều cao khoảng 3,5 – 4m, thân chính mọc thẳng, phát triển nhiều thân phụ. Hiện nay, Typica được trồng nhiều nhất ở Cầu Đất (Đà Lạt) với sản lượng khoảng 3 tấn cà phê nhân/năm. Do năng suất của giống cà phê Typica thấp nên từ năm 2001, khi giá cà phê ở Việt Nam cực thấp, người dân bắt đầu chặt bỏ giống cà phê Typica và thay thế bằng các giống cà phê năng suất cao hơn. Hiện nay, để có được cà phê Typica nguyên chất ở Việt Nam khá khó và đầu ra vô cùng hạn chế.

• Bourbon có nguồn gốc từ một hòn đảo của Pháp, được du nhập vào Việt Nam năm 1875. Giống cà phê này được trồng ở độ cao 1000 – 2000m và cho năng suất cao hơn Typica từ 20 – 30%, chất lượng cà phê được tạo ra tương đương với Typica. Cà phê Bourbon tùy theo từng dòng cụ thể mà lúc chín có màu sắc khác nhau: vàng, cam, đỏ,… Đây là loại cà phê chứa hàm lượng axit phong phú, có vị chua thanh, mùi thơm và hương vị hấp dẫn. Đây cũng được coi là giống cà phê ngon hàng đầu của Việt Nam.

• Catimor: loại cà phê được tranh cãi rất nhiều về việc “Catimor có phải là Arabica hay không?”, nên mình sẽ nói nhiều hơn về Catimor ở dưới nhé.
• Catuai là một giống cà phê lai, được du nhập vào Việt Nam từ những năm 1980. Giống cà phê này có thân lùn, có khả năng chống chọi với các điều kiện khắc nghiệt của tự nhiên. Quả cà phê Catuai khi chín có màu vàng hoặc đỏ, chủ yếu là hình tròn. Quả mọng màu vàng có hương vị đậm đà hơn quả màu đỏ.

Peaberry (Cà phê culi)

Rất nhiều người nghĩ rằng, Culi là một giống cà phê cụ thể. Tuy nhiên, thực tế Culi chỉ là một cái tên được đặt cho những hạt cà phê được phân loại. Mỗi trái cà phê có 2 nhân đối xứng nhau, nhưng đôi khi cũng có những trái cà phê chỉ có một nhân, và thế là trong quá trình thu hoạch và chế biến, những trái cà phê chỉ có một nhân được lọc ra và gọi tên là cà phê Culi.

Cà phê Culi có thể được tìm thấy trong bất kỳ loại hạt cà phê nào (Robusta hoặc Arabica) và ước tính chiếm 5% trong một vụ thu hoạch. Tại Việt Nam, vì Robusta chiếm 94% sản lượng cà phê, nên điều dễ hiểu là hầu hết các quả cà phê Culi Việt Nam đều xuất phát từ giống Robusta, do đó thừa hưởng nhiều đặc tính của Robusta. Với hàm lượng caffein cao gấp đôi so với Arabica, Peaberry Việt Nam có hương vị đậm đà và phức tạp với phần body nhẹ và hương thơm ngọt ngào của caramel và hạt hồ đào.

Moka

Cà phê Moka là loại cà phê có nguồn gốc từ Mocha, Yemen. Thích hợp sống ở những nơi có độ cao từ 1500-1600 m so với mực nước biển. Loại cây này cần phải chăm sóc chu đáo với những kỹ thuật chuyên biệt. Hạt cà phê này lá nhỏ, cứng với màu vàng lục hay vàng nhạt. Hạt nhân xanh moka có hình dạng thuôn dài và có rãnh lượn sóng ở giữa. Cà phê Moka có mùi thơm nhẹ, quyến rũ, vị chua chuyển thành dư vị đắng đặc biệt.

Cà phê Moka chỉ phát triển được ở Cầu Đất (Đà Lạt, Lâm Đồng). Những vùng miền khác không thể trồng được giống cây này, dù đã áp dụng kỹ thuật chăm sóc hiện đại nhất. Mỗi năm, Cầu Đất cho sản lượng hạt cà phê Moka không nhiều. Chưa kể đến thời điểm mất mùa, hay thời tiết không thuận lợi sản lượng cafe Moka còn ít hơn nữa.

Cherry (Cà phê mít)

Cà phê Cherry hay còn gọi là Cà phê mít, có nguồn gốc từ vùng đất Ubangui Chari gần Biển Hồ và sa mạc Sahara. Giống cà phê này du nhập vào Việt Nam từ năm 1905 và chủ yếu được trồng dọc theo các vùng cao nguyên của Việt Nam.

Những cây cà phê mít trưởng thành thường cao tới 6-15 mét, lá hình trứng, gân lá nổi nhiều ở mặt dưới. Trước khi thu hoạch, hạt cà phê mít có hình quả trứng và hơi lộ ra các núm lớn. Những hạt cà phê mít thường chín cùng lúc với một đợt hoa mới nở rộ. Thời gian thu hoạch cà phê mít rất sớm, tầm tháng 7 là kết thúc.

Ở Việt Nam, cà phê mít chỉ thích hợp trồng ở các tỉnh như Nghệ An, Quảng Trị, Gia Lai, Kon Tum. Đây là những tỉnh có điều kiện về khí hậu và địa hình rất thích hợp để giống này phát triển. Tại Đăk Lăk là cái nôi của các nền văn hóa công nghiệp nhưng không hoàn toàn thuận lợi cho việc phát triển cây cà phê. Đây là lý do tại sao Đắk Lắk, và đặc biệt là Buôn Ma Thuột, được coi là thủ phủ của cà phê, nhưng diện tích trồng loại cà phê này lại rất ít.

Catimor

Cà phê Catimor có hương thơm nồng nàn, giá thành cao. Catiomor hiện vẫn được công nhận là một nhánh của Arabica nhưng lại bị đánh giá thấp về các đặc điểm như hương thơm và độ axit. Nhưng xét về chất lượng thì cà phê Catimor không thua kém các giống Arabica khác. Giống cà phê này sẽ không phát triển thuận lợi ở Tây Nguyên Việt Nam vì thời kỳ chín của nó xảy ra vào mùa mưa. Giống cà phê Catimor hiện đang được trồng thử nghiệm ở tỉnh Quảng Trị. Hạt Cà phê mít với nhiều vị đắng khác nhau một cách tinh tế để kéo dài một cách mạnh mẽ. Hương thơm thảo mộc quyến rũ cùng vị chua thanh tao khiến rất nhiều người mê cà phê phải yêu thương. Catimor hiện chiếm phần lớn sản lượng cà phê Arabica của Việt Nam, tập trung ở các vùng Sơn La, Điện Biên, Lâm Đồng,…

Cà phê Việt Nam trong mắt người nước ngoài

Hương vị cà phê đậm đà, béo ngậy từ những hạt cà phê robusta rang đậm đã khiến không ít du khách, cũng như bạn bè quốc tế phải ấn tượng. Khi có làn sóng cà phê đặc sản tại Việt Nam, không ít người dùng cũng như nhà rang tranh luận về vấn đề cà phê Việt Nam rang quá đậm. Tuy nhiên, phải nói rằng, một mẻ rang chuẩn, mức rang đậm, có hương chocolate, vanila, một chút ám khói thực ra đây cũng là một mức rang, và mang lại một trải nghiệm thú vị cho những người yêu cà phê rang đậm. Rất nhiều bạn bè quốc tế khi đến Việt Nam hiện nay đều không quên thử một ly cà phê Việt Nam.

Hy vọng rằng chút chia sẻ này của Soul sẽ giúp bạn có thêm thông tin về: cà phê Việt Nam. Cũng như trang bị thêm kiến thức để dễ dàng tìm kiếm cho mình một ly cà phê chuẩn gu. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào về nội dung bài viết hoặc về cà phê thì comment ngay phía dưới bài viết này, Soul sẽ giải đáp ngay. Xem thêm thông tin thú vị về cà phê, tự do trao đổi và chia sẻ tại blog cà phê.

Liên hệ Soul qua các kênh sau:

Facebook: Taynguyensoul

Shopee: shopee.vn/taynguyensoul